عنوان 20- بر اساس گزارش کمیسیون اتاق صنایع ایران، مهمترین چالش این صنعت مشکل تامین برخی مواد اولیه از جمله میوه های صنعتی در صنعت آب میوه و کنسانتره است و این یکی از بزرگترین مشکلات صنایع غذایی تغییر در تولید محصولات کشاورزی به عنوان مواد اولیه مورد نیاز صنعت نیز این صنعت را تهدید می کند. نقاط ضعف این صنعت به این مسائل ختم نمی شود و مصرف نسبتاً بالای آب و انرژی در این صنعت آینده آن را تهدید کرده است.
از سوی دیگر، سرمایه گذاری کلان کشورهای همسایه به عنوان کشورهای هدف صادراتی صنایع غذایی و آشامیدنی ایران در بخش کشاورزی و صنایع غذایی نه تنها باعث از بین رفتن بازارهای هدف شد، بلکه وضعیت در حال حاضر با آن مواجه است. این ایران است که در این بخش به سمت واردات از کشورهای دیگر پیش می رود. با این حال، هنوز امید زیادی برای توسعه این بخش بزرگ با ارزش افزوده وجود دارد. تولید متنوع و گسترده محصولات کشاورزی و غذایی در کشور، افزایش تقاضا به دلیل گسترش جمعیت شهری در کشور و منطقه، وابستگی کم به واردات مواد اولیه، داشتن شبکه گسترده عمده فروشی و خرده فروشی. فروش و مالکیت بالای بخش خصوصی، قدرت و فرصت های این صنعت در ایران هستند.
افزایش علاقه به مالکیت بخش خصوصی در این زمینه منجر به رقابت در بازار شده است و به همین دلیل تلاش برای ایجاد نوآوری و استفاده از فناوری های جدید برای گسترش فعالیت صنایع غذایی و آشامیدنی شکل گرفته است. اهمیت توسعه فناوری های نوین در تولید صنایع غذایی و آشامیدنی و مقایسه آن با فناوری های سنتی موضوعی است که در این گزارش به آن پرداخته شده است و بر این اساس سه گرایش «امنیت غذایی»، «انطباق با محیط زیست» و به سمت خودکفایی» برای ادامه کار این فناوری های جدید توضیح داده شده است.
مقایسه صنعت غذا و نوشیدنی با سایر صنایع
بر اساس آمارها، با وجود تغییرات فراوان در سال‌های اخیر، صنعت غذا و نوشیدنی هم‌اکنون یکی از مهمترین صنایع کشور محسوب می‌شود و سهم آن حدود 3.7 درصد از تولید ناخالص داخلی است. در کنار سهم این صنعت در تولید ناخالص داخلی کشور، این صنعت نیز سهم بسزایی در ایجاد اشتغال و ارزش افزوده دارد. این صنعت به ویژه از سال 1393 توانسته جهش قابل توجهی داشته باشد تا یکی از مهمترین بخش های صنعت کشور در ایجاد اشتغال و ایجاد ارزش افزوده باشد.
برخی از ویژگی های مهم فعالیت این صنعت در سال 1398 نسبت به سایر صنایع کشور در ادامه مورد بررسی قرار می گیرد.
صنایع غذایی و آشامیدنی با 18 درصد از کل مشاغل این صنعت، اولین صنعت اشتغال زا در کشور است. علیرغم افزایش تعداد افراد شاغل، میانگین تعداد شاغلان در هر بنگاه در این بخش کمتر از میانگین سطح اشتغال هر بنگاه صنعتی است (در حالی که میانگین تعداد شاغلان در هر بنگاه در صنایع غذایی و آشامیدنی 61. 80 نفر است. مردم) . این صنعت چهارمین صنعت با ارزش کشور است که 11 درصد ارزش افزوده بخش صنعت را به خود اختصاص داده است. این صنعت چهارمین صنعت صادراتی کشور با سهم 5 درصدی از کل حجم صادرات صنعتی است و وابستگی زیادی به فروش در بازار داخلی دارد. زیرا 93 درصد از فروش این صنعت در بازار داخلی است. این صنعت وابستگی کمتری به واردات مواد اولیه دارد به طوری که تنها 4 درصد از مواد اولیه این صنعت وارداتی است. صنایع غذایی و آشامیدنی پنجمین صنعت پرمصرف انرژی کشور است که ۵ درصد از کل مصرف انرژی در این صنعت را به خود اختصاص داده است. در سبد مصرف انرژی این صنعت، برق با سهم 51 درصد و گاز طبیعی با سهم 38 درصد مهمترین منابع انرژی هستند. صنایع غذایی و آشامیدنی سومین صنعت پرمصرف آب کشور است، بنابراین 9 درصد کل مصرف آب صنعتی متعلق به این بخش است.
حجم تقاضای سایر صنایع با افزایش تقاضای مواد غذایی افزایش می یابد
طبق آمار به ازای هر 100 ریال افزایش تقاضا در این زمینه، فعالیت های کشاورزی، باغداری و خدمات کشاورزی 43 ریال تقاضا دریافت می کند. فعالیت های دامداری سنتی و صنعتی نیز 34 ریال و مرغداری، 15 ریال تقاضا به ازای هر 100 ریال افزایش تقاضا در این بخش جذب می کند. از سوی دیگر تولید محصولات شیمیایی نیز به ازای هر 100 ریال افزایش تقاضا در صنایع غذایی و آشامیدنی 22 ریال سود به همراه دارد. فعالیت تولید مواد لاستیک و پلاستیک به ازای هر 100 ریال افزایش تقاضا در صنایع غذایی 17 ریال افزایش می یابد. فرآورده های تصفیه شده نیز به ازای هر 100 ریال افزایش تقاضا در صنایع غذایی 7 ریال تقاضا را جذب می کند. محصولات کاغذی نیز با افزایش تقاضای 5 ریالی در ازای 100 ریال افزایش تقاضا در صنایع غذایی و آشامیدنی روبه رو هستند. محصولات فلزی کارخانه نیز در این شرایط 7 ریال تقاضا را افزایش می دهد. فعالیت های عمده و خرده فروشی 36 ریال و فعالیت های حمل و نقل و لجستیک نیز 21 ریال به ازای هر 100 ریال افزایش تقاضا را به همراه خواهد داشت که افزایش تقاضا برای محصولات این بخش را شاهد خواهیم بود.
نقاط قوت و فرصت ها
تولید متنوع و گسترده محصولات کشاورزی و غذایی در کشور، افزایش تقاضا به دلیل گسترش جمعیت شهری در کشور و منطقه، وابستگی کم به واردات مواد اولیه، داشتن شبکه گسترده فروش عمده و خرده و تعداد بالای محصولات خصوصی متعلق به این بخش، قدرت و فرصت های صنایع غذایی و نوشیدنی های ایرانی است.
آسیب پذیری ها و تهدیدها
با توجه به تمامی صنایع ایران، صنعت غذا و نوشیدنی نیز دارای تهدیدات و ضعف های بسیار بیشتری نسبت به نقاط قوت و فرصت های موجود است. بر اساس این گزارش، محدود بودن اثربخشی محرک های اقتصادی، افزایش بهره وری به دلیل سهم بالای نیروی کار غیر ماهر و کوچک بودن بنگاه های صنعتی از مهمترین مشکلات این حوزه است. همچنین کاهش بهره وری تولید به دلیل ضایعات زیاد مشکلی است که شرکت های فعال در این زمینه را نگران کرده است. اولویت پایین (توانایی پرداخت / تمایل) در شرکت ها برای ارتقا و ارتقاء تجهیزات و فناوری ها از مهمترین نقاط ضعف این صنعت است.
مشکلات تامین مواد اولیه با برخی مواد اولیه از جمله میوه های صنعتی در صنعت آب میوه و کنسانتره یکی از بزرگترین مشکلات در این زمینه است که در نتیجه گسترش فعالیت صنعتی غیرممکن است. همچنین تغییرات در تولید محصولات کشاورزی به عنوان مواد اولیه مورد نیاز صنعت، این بخش ها را تهدید می کند.
مشکلات و مشکلات این صنعت به این مسائل ختم نمی شود و مصرف نسبتاً زیاد آب و برق نیز آینده آن را تهدید کرده است. ظرفیت بیشتر از تقاضای داخلی برای برخی محصولات مانند ماکارونی، تهدید دیگری است که در این گزارش به آن اشاره شده است. همچنین یارانه دولت برای بسیاری از محصولات غذایی و کاهش تقاضا در صورت قطع یارانه از دیگر مشکلات این بخش است.
مسیر آینده فناوری در صنایع غذایی
در حالی که کشورهای توسعه یافته در مسیر توسعه سریع فناوری های جدید (بیوتکنولوژی، اکوسیستم های تولید مواد غذایی مصنوعی مبتنی بر بیوراکتورها، کشاورزی دایره ای، مزارع عمودی، کشاورزی رباتیک دقیق، لجستیک هوشمند و تولید مواد غذایی بدون زمین از طریق سنتز شیمیایی مستقیم مواد مغذی) هستند. از جمله کشورهای در حال توسعه، هنوز درگیر پذیرش و انطباق فناوری های موج قبلی (محصولات اصلاح شده ژنتیکی، آبیاری قطره ای و غیره) هستند. بنابراین، موج جدیدی از پیشرفت‌های فناوری به آرامی در بسیاری از نقاط جهان در حال گسترش است و این مشکلات از جمله عدم سرمایه‌گذاری یا عدم پذیرش فناوری‌های اساسی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اهمیت صنایع غذایی منجر به محو شدن مرزهای بین فناوری های سنتی و نوظهور در صنایع غذایی شده است که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود.
فناوری های نوظهور
توالی یابی نسل بعدی و سایر بیوتکنولوژی های پیشرفته، فناوری برای کشاورزی پایدار، دایره ای و ارگانیک، فناوری های پیشرفته کشاورزی (پهپادها، شبکه های حسگر، روباتیک و هوش مصنوعی)، تجهیزات کشاورزی شهری (آبزی پروری چرخشی و مزارع عمودی)، فناوری های پیشرفته استفاده از زباله، از از جمله انرژی زیستی نسل بعدی، لجستیک کشاورزی و سیستم های حمل و نقل هوشمند، ذخیره سازی رباتیک و فناوری تولید مواد غذایی بسیار شخصی سازی شده و کاربردی، و فناوری تولید مواد غذایی مصنوعی و مهندسی بافت نیز از مرزهای فناوری های سنتی در صنایع غذایی هستند. محاسبه شد
گرایش های ذکر شده در حوزه غذا و ارتباط آن با فناوری های در حال توسعه موجب شد تا در دهه های آینده سه گرایش اصلی در این زمینه مورد توجه قرار گیرد. این سه گرایش را می توان به طور خاص به عنوان «امنیت غذایی»، «انطباق با محیط زیست» و «به سوی خودکفایی» نام برد. بنابراین، تامین امنیت غذایی، تامین غذای سالم کافی، احترام به محیط زیست، بکارگیری فناوری و عوامل محیطی در تولید محصولات غذایی و خودکفایی، کاهش ضایعات و استفاده موثر و کارآمد از منابع موجود مورد توجه قرار گرفته است.
